درس اول و دوم کلیات در عرفان نظری (اردوی عید97)

درس اول و دوم کلیات در عرفان نظری

موضوع اصلی کتاب پیش روی عرفان نظری است ؛ لکن از جمله مقدمات ضروری بررسی تطور تاریخی آن هر چند به نحو گذر است ؛ زیرا این کار می­تواند در شناخت صاحب نظران این حوزه منابع اولیه و اصیل تحقیق و حتی فهم بهتر مسائل عرفان نظری اثر گذار باشد.

خواستگاه عرفان اسلامی

برخی معتقدند عرفان اسلامی برگرفته از عرفان مسیحی است و در واقع عرفان مسیحی که در رهبانیت عیسویان تجلی یافته و در راهبان مسیحی شکل گرفته بود در میان مسلمان ها با نام جدید تصوف سر برآورده است.

در پاسخ به این اعتقاد اشتباه باید متذکر شد که غالب محققان اسلامی و بیشتر دانشمندان غربی معتقدند عرفان اسلامی حقیقتی اصیل و بر خاسته از متون و آموزه های اسلامی است .

از باب نمونه جنید بغدادی شیخ طایفه عارفان می­گوید: این راه کسی رود که کتاب خدای عزوجل بر دست راست گرفته باشد و سنت مصطفی علیه السلام بر دست چپ گرفته و به روشنایی این دو شمع می­رود تا نه در مغاک شبهت افتد و نه در ظلمت بدعت.

لویی ماسینیون که تلاشهای محققانه اش در زمینه­ی عرفان اسلامی اتقان بیشتری دارد می­گوید: آن چنان مایه­های معرفتی و سیر و سلوکی در دین اسلام موج می­زند که انسان نمی­تواند منشأ عرفان اسلامی را بیرون از فرهنگ اسلامی جست­وجو کرد.

پیدایش نحله تصوف و عرفان

در خصوص عرفان اسلامی تقریبا همه­ی کاوشگران قدیم و جدید عرفان متفق­اند که در قرن اول هجری نامی از صوفی و تصوف در میان نبوده و این عنوان اولین بار بر «ابوهاشم صوفی کوفی) اطلاق گردیده است.

گذری بر تطور تاریخی عرفان نظری

عرفان نظری چهار مرحله را پشت سر گذاشته است که هر یک از آنها به اختصار شرح داده می­شود:

مرحله ریشه­ها:

عرفان اسلامی در آغاز عمدتا صبغه عملی آن هم با غلبه زهد و عبادت دارد و بر این اساس از سده سوم با کتاب­های مهمی روبرو می­شویم

مرحله پیدایش و گسترش

در قرن هفتم محی الدین بن عربی ظهور می­کند که با ظهور این شخصیت عظیم عرفانی عرفان نظری وارد مرحله پیدایش و گسترش می­شود

مرحله شکل گیری علمی و تنظیم و تدوین

پس از ابن عربی دوره جدیدی از تطور عرفان نظری آغاز می­شود که ما آن را مرحله شکل گیری علمی و تنظیم و تدوین نام نهادیم زیرا بزرگان صاحب کشف و نظر پس از محی الدین تمام همت خویش را به تنظیم عالمانه مطالب گستره و انبوه وی مصروف کردند

مرحله برهانی کردن

سرنوشت تفکر اسلامی با ظهور صدرالمتأهلین شیرازی دگرگون شد این دانشمند بزرگ را باید از جهتی یک فیلسوف محض دانست و به مدد توان بی نظیر فلسفی او عرفان دقیقا بر فلسفه منطبق می­شود

عرفان عملی و ملاحظاتی چند درباره آن

با اندکی دقت روشن می­شود دست کم دو محور اساسی در عرفان عملی وجود دارد: نخست آنکه در عرفان عملی هدف خداوند متعالی و وصول به حق است

مردا از عمل در عرفان عملی اعم از عمل جوارحی و جوانحی است

علم عرفان عملی با علم اخلاق شباهت­های فراوانی دارد

عرفان نظری و ملاحظاتی چند درباره آن

چهار محور اساسی در عرفان نظری یا علم عرفان نظری مطرح است: اول آنکه عرفان نظری از سنخ معرفت و علم و دانش است

دوم آنکه محتوای عرفان نظری هستی شناسی عرفانی است که در آن روابط خداوند و اسما و صفات و افعال و مظاهرش تبیین می­شود

 سوم آنکه روش وصول به معارف در عرفان نظری و آنچه مبنای کار در آن است روش و مبنای شهودی است

و آخرین محور اساسی در علم عرفان نظری عنصر تبیین و توضیح است

امکان دستیابی به معارف شهودی

طبیعتا این موضوع را از سه منظر عقلی نقلی تجربی بررسی کرد:

از نظر دیدگاه عقلی مطابق نظام­های فلسفی اسلامی به ویژه حکمت اشراق و حکمت صدرایی و حکمت عرفانی نه تنها روش شهودی در کسب معارف ممکن است بلکه بهترین شناخت واقعیت است

از منظر نقلی نیز راه عرفانی و شهودی بسته نیست

از منظر تجربی نیز مسئله بسیار واضح و روشن است زیرا همچنان که گفته اند بهترین دلیلی که امکان چیزی را ثابت می­کند وقوع خارجی آن است.